Nieprzyjemne doznanie zmuszające nas do drapania się. Świąd. Może być efektem wydzielania różnych substancji zarówno w skórze jak i ogólnie. Gdy ugryzie Cię komar, miejscowy odczyn powoduje konieczność podrapania się. Sytuacja się komplikuje, gdy swędzi całe ciało, a przyczyna jest dużo bardziej złożona. Tak niestety dzieje się w przypadku Pacjentów objętych opieką paliatywną.
| Z tego artykułu dowiesz się: I. Skąd się bierze świąd. II. Jakie są jego najczęstsze powody. III. Jak się leczy świąd. |
Skąd to swędzenie?
Cytokiny, histamina, substancja P to tylko niektóre z substancji, które pojawiając się w skórze, drażnią zakończenia nerwowe, powodują miejscowy stan zapalny. W efekcie stałego drażnienia nerwów pojawia się uczucie świądu. Wśród Pacjentów objętych opieką paliatywną najczęściej świąd wynika z:
- cholestazy – zwykle dochodzi do zatkania odpływu żółci w drogach żółciowych (wątroba, pęcherzyk, drogi żółciowe na zewnątrz wątroby, okolica ich ujścia); do takiego “zatkania” dochodzi zwykle w trakcie rozwoju nowotworów przewodu pokarmowego lub wątroby. Pojawia się żółtaczka (jako efekt nagromadzenia się bilirubiny w skórze), w efekcie także świąd;
- uszkodzenia nerek – w tym wypadku świąd związany jest z mocznicą (mocznik nie jest usuwany z powodu uszkodzenia nerek);
- uszkodzenia tarczycy (tyreotoksykoza);
- niedoboru żelaza, nawet przy prawidłowych wynikach morfologii (nie ma anemii);
- podawanych leków, zwłaszcza opioidów (morfina, buprenorfina, fentanyl i inne);
- zespołu paraneoplastycznego, występującego np. w niektórych białaczkach;
- obecności nowotworów skóry lub przerzutów nowotworów do skóry;
- zaawansowanego AIDS (infekcja wirusem HIV);
- uszkodzenia wielu narządów jednocześnie.
Czy trzeba leczyć świąd?
“Ach, swędzi… to nic, doktorze”- słyszę czasem. Tymczasem świąd wywołuje naprawdę poważne komplikacje u Pacjentów nim dotkniętym i koniecznie wymaga leczenia. Towarzyszy nawet 6% Chorych w opiece paliatywnej, a u Pacjentów z nowotworami przewodu pokarmowego i wątroby zdarza się nawet u co 4. Najczęstsze komplikacje świądu to:
- uszkodzenia skóry, a w ich następstwie infekcje miejscowe i ogólne;
- bezsenność;
- ograniczenie kontaktów społecznych;
- zaburzenia codziennego funkcjonowania;
- depresja (nawet u 33% Chorych ze świądem).
Co i jak badać?
Do obiektywizacji świądu można użyć odpowiedniej skali. Warto także zapisywać nasilenie świądu (0- brak świądu, 10- świąd najsilniejszy w życiu), częstotliwość, czas i okoliczności wystąpienia. Mając takie notatki możesz znacznie pomóc lekarzowi w postawieniu właściwego rozpoznania i zaproponowaniu leczenie.
Wśród badań, których zlecenie może pomóc w rozpoznaniu znajdują się: morfologia krwi, OB, mocznik i kreatynina, enzymy wątrobowe i bilirubina, TSH, glukoza, elektrolity, ferrytyna, żelazo, badanie kału w kierunku pasożytów, USG brzucha i RTG klatki piersiowej.
Jak leczyć świąd?
Niestety dużych badań na temat świądu bardzo brakuje. Postaram się jednak przybliżyć kilka zasad ogólnych oraz kilka bardziej szczegółowych sytuacji. A więc po kolei.
Generalne zasady leczenia świądu:
| Skóra nienaruszona |
| – upewnij się, że skóra nie jest sucha; – suchość skóry pogarsza świąd; – zastosuj mydło o działaniu nawilżającym; – zastosuj środki nawilżające, emolienty po umyciu skóry; – kąpiel powinna odbywać się w chłodnej wodzie; – woda gorąca nasila świąd; – upał (gorące powietrze w pokoju Chorego), odwodnienie i ostre posiłki nasilają świąd – unikaj ich; – paznokcie u Chorego powinny być krótko obcięte, na noc warto zakładać rękawiczki; – do drapania warto używać miękkiego materiału; – unikanie ubrań obcisłych, w tym z włókien sztucznych; – w wybranych przypadkach może pomóc terapia TENS; – jeśli używasz suszarki, staraj się używać chłodnego nawiewu; – roztwór mentolu (1-2%) mogą pomóc. |
| Skóra zmacerowana, uszkodzona, zadrapana |
| – jeśli skóra jest zmacerowana, dbaj by nie była zbyt nawilżana; – w przypadku stosowania przymoczek staraj się, by zawsze wysychały do końca; – jeśli używasz suszarki, staraj się używać chłodnego nawiewu; – jeśli doszło do infekcji (świąd + infekcja) – można zastosować maści z lekiem przeciwgrzybiczym (klotrimazol); – jeśli doszło do obrzęku (świąd + obrzęk) – rozważ hydrokortyzon 1% na okres 2-3 dni; – unikaj pudru, talku, maści z cynkiem – mogą wysuszać skórę i prowadzić do jej przecierania. |
Jakie leki mogą być wykorzystanie w leczeniu świądu?
Najczęściej są to leki przeciwhistaminowe, zwykle pierwszej generacji (najstarsze znane). Stosuje się je, ponieważ poza działaniem przeciwuczuleniowym mają właśnie najsilniejsze działanie przeciwświądowe oraz ułatwiają zasypianie (łagodzą w ten sposób dolegliwości nocne). Właśnie na noc warto je stosować. Spośród tych leków w Polsce dostępna jest hydroksyzyna. Jeśli nie powoduje ona ustąpienia/złagodzenia świądu – należy ją odstawić.
W ostrych dolegliwościach stosowane są również leki dużo silniejsze, z grupy benzodiazepin. Zwykle także na noc.
Także niektóre leki przeciwdepresyjne (doksepina) mogą być stosowane w leczeniu świądu. Stosuje się również wybrane koanalgetyki.
Wybrane sytuacje szczególne:
| Cholestaza |
| – jeśli to tylko możliwe lekarz podejmie leczenie przyczyny; – jeśli nie da się leczyć przyczyny chirurgicznie, Chory otrzymuje leki doustne – rozkurczowe, sterydy i inne – skonsultuj leczenie ze swoim lekarzem; – czasem bywa stosowany jeden z antybiotyków (ryfampicyna) – nie bądź zdziwiony jeśli takie zalecenie otrzymasz od swojego lekarza; – ważny jest dobór leku przeciwbólowego. |
| Niewydolność nerek |
| – jeśli Chory objęty jest leczeniem dializami, skonsultuj się koniecznie z zespołem nefrologów, którzy leczą Pacjenta; – niektóre badania sugerują, że warto zastosować promieniowanie UVB; – czasem stosuje się leki z grupy koanalgetyków (pregabalina lub doksepina). |
| Zespół paraneoplastyczny |
| – podstawą jest leczenie przyczyny, czyli nowotworu; – czasem pomaga dołączenie sterydów lub cymetydyny. |
| Świąd związany z opioidami |
| – zwykle najpierw dołącza się leki przeciwuczuleniowe; – jeśli to nie pomaga, lekarz zmienia lek przeciwbólowy na inny; – piśmiennictwo dopuszcza stosowanie ondansetronu (lek przeciwwymiotny); – nie stosuje się leków antagonistami opioidów. |
| Jeśli ten tekst był dla Ciebie przydatny i chcesz otrzymać ode mnie powiadomienie o innych nowych artykułach na tym blogu, zostaw swój adres e-mail. |
Komentuj i udostępniaj!
Zaprasza do pozostawiania swoich pytań, wątpliwości i sugestii. Zachęcam do kontaktu także na facebooku (oficjalna strona bloga oraz grupa zamknięta). Jeśli uważasz, że ten artykuł może być pomocny Twoim znajomym – podziel się nim!
Warto przeczytać:
Zachęcam do sięgnięcia do innych artykułów dotyczących radzenia sobie z objawami towarzyszącymi chorobie nowotworowej lub jej leczeniu. O leczeniu piszę w dziale:
- apteka w domu – czyli jak sobie radzić z objawami.
Literatura:
- Oxford handbook of palliative care, Wydawnictwo Oxford University Press, 2019, strony 414-417;
- Medycyna paliatywna, Termedia, 2019, strony 334-346;
Brak komentarzy, Twój może być pierwszy!