Zaburzenia połykania mogą stanowić ogromny problem zarówno dla Pacjenta, jak i dla jego opiekunów. Brak możliwości karmienia i pojenia w warunkach domowych nie tylko wywołuje stres, ale również stanowi ogromną przeszkodę w sprawowaniu opieki nad Chorym.

Poważna przeszkoda

Do dziś pamiętam Pacjentkę, którą zajmowałem się kilka lat temu. Jej mąż oraz dzieci chętnie opiekowali się chorą, ale przeszkodę stanowiły właśnie zaburzenia połykania. Córki Pacjentki nie radziły sobie z faktem, że ich Mama nie była w stanie wiele zjeść, zmagając się z chorobą nowotworową. Widziały jej postępujące osłabienie,  zmęczenie czy spadek masy ciała.  Zadręczały się tym, twierdząc, że to one głodzą Mamę. Ostatecznie zdecydowały się na skorzystanie z opieki hospicjum stacjonarnego.

Pacjenci z zaburzeniami przełykania

Zaburzenia połykania występują bardzo często, nawet u co szóstego Chorego, objętego opieką paliatywną. Ściśle wiążą się z ogólnym stanem Chorego – wyniszczeniem i osłabieniem organizmu oraz podeszłym wiekiem i niedołężnością.

Im bardziej zaawansowany przebieg choroby, tym częściej obserwowane są zaburzenia połykania. Nasilają się one także podczas występowania stanów zapalnych w obrębie jamy ustnej czy przyzębia. Występują też  u Pacjentów  nie posiadających uzębienia. Również sam proces nowotworowy, dotyczący głowy, szyi, bądź klatki piersiowej może prowadzić do występowania zaburzeń połykania na różnej wysokości. Pojawiają się one w obrębie samego aktu połykania kęsa pokarmowego (dysfagia), albo głębiej, w obrębie przełyku. Występuje też szereg chorób, jak choroby nerwowo – mięśniowe, np. pląsawica Huntingtona czy neuropatie, w których również obserwujemy zaburzenia przełykania.

Zaburzenia przełykania – objawy

Efektem finalnym powyższego zaburzenia jest całkowity brak możliwości połykania kęsa pokarmowego przez Pacjenta, albo odczuwanie kurczu przełyku, który może być dla Chorego bolesny. Oczywiście, jak już wcześniej wspomniałem, same nowotwory zlokalizowane w obrębie głowy i szyi również mogą doprowadzać do zaburzeń przełykania. Mogą pojawić się także trudności w samym przełykaniu lub pokarm może cofać się z powrotem do jamy ustnej, zwłaszcza w przypadku zaburzeń neurologicznych.

Zwracam szczególną uwagę, że niektóre dolegliwości zlokalizowane w obrębie klatki piersiowej, w tym dolegliwości bólowe nie zawsze wynikają z zaburzeń przełykania! Należy wykluczyć ostre stany chorobowe, np. zawał mięśnia sercowego, który również charakteryzuje się dolegliwościami bólowymi klatki piersiowej, bądź promieniowaniem w obręb żuchwy czy nadbrzusza.

Jak sobie radzić z zaburzeniami przełykania?

Ważne, by  spróbować  poradzić sobie z problemami związanymi  z zaburzeniami przełykania. Jest to szczególnie istotne w kwestii poprawienia komfortu funkcjonowania Pacjenta. Należy zmniejszyć ryzyko zadławienia się, kaszlu czy aspiracji pokarmu do dróg oddechowych, a w efekcie zachłystowego zapalenia płuc, które dla pacjentów paliatywnym może okazać się śmiertelne. Możliwość spożywania posiłków zmniejsza stres, zarówno u Pacjentów, jak i u ich Bliskich.

Leczenie polega przede wszystkim na wykonywaniu szeregu czynności, możliwych do realizacji w warunkach domowych.

1. Należy właściwie przygotować posiłek – przetrzeć go czy rozrzedzić. Ważne jest, by próbować zagęścić płyny, a rozrzedzić pokarmy stałe.
2. Pokarmy powinny być podawane w temperaturze pokojowej, a nawet chłodne.
3. Należy wybierać pokarmy, które są dla Pacjenta smaczne i które chętnie zjada.
4. Pacjentowi leżącemu powinniśmy podwyższyć łóżko w taki sposób, by górna połowa ciała znalazła się bardziej pionowo. Polega to na odpowiednim ustawieniu głowy i szyi, wykonaniu manewru Mendelsona, czyli uniesieniu krtani ku górze i zmniejszeniu napięcia w obrębie mięśni zawiadujących przełykaniem. Można zastosować tzw. połykanie z dodatkowym wysiłkiem.
5. Konieczne jest też leczenie stanów towarzyszących, np. wcześniej już wspomnianego stanu zapalnego w obrębie jamy ustnej, bądź gardła.

Jeśli jest to konieczne, lekarz spróbuje dobrać właściwe postępowanie, dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta.

• Zabiegi chirurgiczne polegają na założeniu specjalnej sondy – rurki przechodzącej przez skórę na brzuchu do żołądka (tzw. PEG) lub niżej, w obrębie jelita, co ma umożliwić dostarczanie pokarmu w odpowiedni sposób. 
• W przypadku nowotworów może to być również postępowanie miejscowe, np. brachyterapia polegająca na wykorzystaniu promieniowania w celu usunięcia choć części guza z przełyku.
• Można też zastosować odpowiednio dobrane leki doustne, które pozwolą kontrolować objawy.
• Natomiast jeśli przełykaniu towarzyszy ból, konieczne jest leczenie bólu z wykorzystaniem leków łatwo przyswajalnych dla Pacjenta – rozkruszonych czy rozpuszczonych w wodzie, w formie plastrów czy podskórnie, czyli parenteralnie.

Podsumowanie

Na koniec chciałem zwrócić uwagę, że nie ma tutaj dobrych rozwiązań. Często spożywanie posiłków jest bardzo utrudnione przed objawy współistniejące, takie jak np. wymioty lub dolegliwości bólowe w obrębie brzucha. Wyniszczenie związane z procesem nowotworowym lub inną chorobą doprowadza do zmniejszonego apetytu, który sprawia, że bliska nam osoba nie jest w stanie zjeść więcej, a my odnosimy wrażenie, że Pacjent je coraz mniej.

Warto więc wszystkie  te nasze dylematy i niepokoje skonsultować z lekarzem prowadzącym, bądź pielęgniarką, która na stałe opiekuje się Pacjentem.  Polecam też rozmowę z psychologiem z hospicjum, gdyż takie wsparcie psychologiczne pomaga nie tylko nam – Bliskim w radzeniu sobie z trudnościami, ale również samej osobie chorej.

Zobacz także