Morfina i inne leki opioidowe są wykorzystywane w leczeniu nasilonego bólu u Pacjentów. Dolegliwości bólowe, które kwalifikują się do leczenia opioidami mogą mieć różny charakter i przyczyny.

W polskich warunkach istnieje możliwość zamiany jednych leków przeciwbólowych na inne, w zależności od celu terapii oraz preferencji Chorego.

Rotacja leku – co to takiego?

Zamiana leku opioidowego, z jednego na drugi nazywa się rotacją leku opioidowego. Na podkreślenie zasługuje fakt, iż każdy z leków należących do tej grupy charakteryzuje się trochę innym efektem przeciwbólowym (analgetycznym). Wynika to z różnic, jakie występują pomiędzy tymi lekami. Mowa  tutaj o zakresie działania na receptory, lipofilności, przenikaniu przez bariery tkankowe, parametrach farmakokinetycznych czy  tolerancji krzyżowej. Dlatego też lekarz prowadzący Pacjenta powinien dobrać odpowiedni lek, który będzie współgrał z oczekiwanymi rezultatami leczenia. 

Przy braku skuteczności jednego z leków opioidowych lub występowaniu działań niepożądanych (patrz artykuł na temat morfiny – https://mistrzpolikarp.pl/morfina-czemu-sie-boimy/ ), można zamienić go na inny opioid. 

Przy czym ważne jest, by przy takiej zamianie wziąć pod uwagę preferencje Pacjenta oraz sposób podawania tego leku. Jeśli bowiem lek występuje tylko w formie tabletek, podawanych doustnie, a Chory nie jest już w stanie ich przyjmować, należy go zastąpić opioidem, który występuje w innej formie, np. podskórnej.

Wskazania do rotacji opioidów

Nie ma jednoznacznych danych, pozwalających na jasne określenie wskazań do zamiany opioidów. Jednak niezwykle istotne jest to, by rotację leków z tej grupy stosować w następujących przypadkach:

• niedostatecznego efektu przeciwbólowego;
• wystąpienia nietolerowanych przez Pacjenta działań niepożądanych.

Jeśli lekarz podejmuje próbę zamiany jednego leku na inny, to zmieniając ten preparat powinien odpowiednio zmniejszyć jego dawkę. 

Kalkulator rotacji leków opioidowych

Procedura zamiany jednego z leków opioidowych na inny jest trudna i wymaga doświadczenia. Dlatego, by ułatwić zadanie profesjonalnemu personelowi medycznemu, wraz z zespołem, przygotowałem specjalny kalkulator. Służy on do zamiany jednych leków opioidowych na inne. Wykorzystuje on dane medyczne, oparte o Evidence Based Medicine, wytyczne międzynarodowe i przeliczniki. 

www.kalkulatoropioidow.pl

Uwagi do kalkulatora

Kalkulator nie zastępuje wiedzy, umiejętności oraz doświadczenia klinicznego lekarza w podejmowaniu decyzji klinicznej. Jedynie może ją wspierać, ułatwiając przeliczanie jednego opioidu na inny.

Używając kalkulatora można wpisać kilka leków opioidowych, stosowanych do konwersji. Można też wybrać odpowiednią formę leku opioidowego – tabletki doustne, lek podskórny, dożylny, domięśniowy czy też transdermalne plastry, w zależności od sposobu podawania. 

Podając ilość dobowej dawki, wpisujemy dawkę oraz ilość podań w ciągu doby. Wybieramy miligramy lub mikrogramy, w zależności od aktualnie stosowanej dawki. 

W przypadku plastrów wybieramy ilość mikrogramów uwalnianych na godzinę, czyli dokładnie to, co jest napisane na plastrze, bądź na jego opakowaniu. 

Redukcja dawki jest niezwykle istotna, zwłaszcza w przypadku zamiany na oksykodon, bądź metadon. Wtedy właśnie powinno się stosować nawet dość duże, rzędu 60 – 90 % redukcje. 

Kalkulator został przygotowany z należytą starannością oraz zachowaniem wszelkich reguł medycyny opartej o dowody naukowe. 

Proszę o przesyłanie wszelkich uwag, które przyczynią się do poprawy jego funkcjonowania. 

Literatura:

• Polecam rekomendacje dostępne na stronie PTBB: „Farmakoterapia bólu u chorych na nowotwory – zalecenia Polskiego Towarzystwa Badania Bólu, Polskiego Towarzystwa Medycyny Paliatywnej, Polskiego Towarzystwa Onkologicznego, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Polskiego Towarzystwa Anestezjologii i Intensywnej Terapii” (Ból 2017; 18 (3): 11-53)
• Wybór opioidów i ich dawkowanie w leczeniu bólu, dr n. med. Jarosław Woroń, prof. dr hab. med. Jan Dobrogowski, prof. dr hab. med. Jerzy Wordliczek, https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/010/968/original/Strony_od_MpD_2011_04-11.pdf?1468242316
• Oxford Handbook of Palliative Care, Max Watson at all, 3rd Revised edition, 2019