Aż 60% Pacjentów boi się stosowania silnych leków przeciwbólowych. Jednym z nich jest morfina. W efekcie często ukrywają ból, nie informują o nim Bliskich ani lekarza. Czasem po prostu chowają lek do szuflady. 

Pamiętam wizytę u Pacjenta, który na nowotwór w stadium rozsiewu chorował już trzeci rok. Bardzo dobrze zapoznany ze swoją chorobą. Wywiad, badanie fizykalne, rozmowa. Gdzieś w jej trakcie okazało się, że ostatnia porcja leków przeciwbólowych była wypisana w ośrodku zdrowia dawno temu. Zaproponowałem, że lek wypiszę skoro dawał poprawę (tak można było wywnioskować z rozmowy). 

Wtedy Chory powiedział mi, że nie trzeba, że jeszcze ma zapas. No to jak to… ale to się z dawkowaniem nie zgadza? Doktorze – mówi Pacjent – ale ja tego tyle nie biorę. Nie będę umierał jak jakiś ćpun… 

Czym jest morfina?

Morfina, od Morfeusza – greckiego boga marzeń sennych. To prawda, morfina potrafi uspokoić. W medycynie ważniejsze jest jednak jej świetnie poznane i dobrze zbadane działanie przeciwbólowe. Jest opioidem, to fakt. Występuje w opium, a więc w maku. Lekarze przepisują ją jednak nie jako narkotyk (opiat), ale jako lek (opioid)! 

To bardzo ważne rozróżnienie. Wprowadzamy ją bowiem do leczenia nie po to, by wywołać zmiany nastroju, świadomości czy zaburzyć percepcję. Te traktujemy jako przejściowe działania niepożądane. I one faktycznie miną.

W medycynie najważniejsze jest jej działanie przeciwbólowe – ograniczenie lub usunięcie bólu. Jeśli Chory dojdzie do takiego momentu leczenia – dawek już nie zwiększamy. 

Czemu się boimy?

Obawy związane ze stosowanie morfiny mają różne źródła. Jednym z nich są doniesienia zza oceanu o rosnącym uzależnieniu od opioidów wśród społeczeństwa USA. Kolejnym: historyczne napiętnowanie stosowania morfiny w Polsce (inne, specjalne, różowe recepty). Część z Chorych pamięta morfinę jako lek podawany przed śmiercią Ich Bliskich i boją się, czy nie zwiastuje to odchodzenia. Wreszcie różne “wrzutki” medialne, choćby ostatnio o tym, że lekarze mordują Pacjentów na intensywnej terapii przy użyciu morfiny…

Brakuje wiedzy, brakuje edukacji. Pokutuje, wciąż obecne w społecznym odbiorze leczenia przeświadczenie, że skoro jest ciężka choroba (np. nowotwór) to musi boleć. No nie, nie musi! 

Lekarze też nie są bez winy. 63% Pacjentów już stosujących opioidy boi się ich efektów. Dlaczego? Bo często nikt nie rozwiał Ich wątpliwości. Nie mieli kogo zapytać lub brakło czasu. W efekcie Pacjenci Ci nie stosują prawidłowych dawek, przerywają leczenie, cierpią. Dlatego tak ważna jest rozmowa z lekarzem. Jest on dla większości Chorych najlepszym i najbardziej zaufanym doradcą. 

Czego się boimy?

Badania pokazują jakie są najczęstsze obawy związane ze stosowaniem morfiny. Należą do nich przede wszystkim: 

• obawa przed trwałym uzależnienie od leku;
• obawa przed utratą kontroli i utratą świadomości;
• obawa przed efektami ubocznymi, np. zaparciami; 
• obawa przed zbliżającą się śmiercią.  

Przyjrzę się im po kolei. 

Uzależnienie

Ze względu na skojarzenie z narkotykami leki opioidowe budzą obawy o uzależnienie. Dochodzi do tego przenoszona jeszcze z dziadków obawa związana z ich historycznym (np. w okresie wojny) nadmiernie długim stosowaniem. Dodatkowo w USA od kilkunastu lat trwa dyskusja nad zbyt częstym i chętnym sięganiem po leki opioidowe, czego skutkiem ma być rosnące uzależnienie od tych leków, w tym nawet u dzieci (syndrom odstawienny dzieci matek nadużywających opioidów w ciąży). 

Pragnę jednak stanowczo podkreślić, że stosowanie morfiny zgodnie z zaleceniem lekarskim, w dawkowaniu dobieranym indywidualnie i w obserwacji przez personel medyczny jest bezpieczne! Uzależnienie, w tym uzależnienie fizyczne, jest rzadkością. Nie popieram “łatwego” dostępu do morfiny, tak jak nie popieram wprowadzenia bez recepty niektórych antybiotyków czy leków przeciwbólowych z ketoprofenem. Nimi także można zrobić sobie krzywdę. 

Utrata kontroli

Pacjenci dość często, zarówno mi osobiście, jak i w badaniach naukowych, zgłaszają obawę przed “odlotem”. Utratą kontroli. Brakiem świadomości. I znów, przy zastosowaniu medycznym morfiny nie ma potrzeby się obawiać takich kłopotów – lekarz wprowadza dawki powoli, zaczynając od małych i powoli zwiększając zgodnie z potrzebami i tolerancją Pacjenta (nazywamy to miareczkowaniem). Nawet jeśli czasem zdarzają się objawy w postaci pogorszenia świadomości albo nasilonej senności, mijają szybko (24-48 godzin). Warto pamiętać, że u Pacjentów umierających pogorszenie kontaktu w ostatnich dniach czy godzinach życia jest często związane z samą chorobą. Niekoniecznie z lekami. 

Działania niepożądane

Po przeczytaniu ulotki preparatów z morfiną od razu pojawiają się pytania o zaparcia. Nawet jeśli Pacjenci ulotek nie czytają, to właśnie zaparcia są najpoważniejszym i niestety utrzymującym się działaniem niepożądanym stosowania leków z morfiną. Zwracam uwagę, że nie każde zaparcie to efekt morfiny. Często Chorzy jeszcze przed włączeniem do leczenia preparatów z morfiną mają zaparcia: mało piją, mało się ruszają. Tutaj piszę, jak temu przeciwdziałać (kliknij, by przeczytać jak radzić sobie z zaparciami). 

Na szczęście nowoczesne leczenie pozwala zamienić morfinę na inny silny lek przeciwbólowy, w taki sposób by ograniczyć lub całkowicie wyeliminować problem z zaparciami. 

Znak końca?

Pacjenci boją się jeszcze jednego – morfina jest dla nich jasnym sygnałem, że jest źle. I że śmierć nieuchronnie się zbliża. Często wynika to z wcześniejszych doświadczeń. Na przykład w domu umierał kiedyś ktoś Bliski a podanie morfiny rozpoczęto na krótko przed jego śmiercią. Często Chorzy myślą, że skoro lekarz sięga po TAKI lek, to musi być już naprawdę źle. 

Tymczasem jest wielu Chorych stosujących morfinę lub inne opioidy przez długi czas swojej terapii, także nienowotworowej (np. w małych dawkach w końcowej fazie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc). I dobrze na takim leczeniu funkcjonują przez długi czas.

Morfina niczego nie zwiastuje, poza opanowanie objawów. 

Komentuj, pytaj!

Zapraszam do pozostawiania komentarzy pod tym tekstem. Na Twoje pytania postaram się odpowiedzieć bezpośrednio lub przygotuję artykuł na dany temat. W ten sposób możesz pomóc nie tylko sobie, ale i innym osobom mającym podobne problemy lub wątpliwości. 

Literatura

Badania dotyczące obaw przed stosowaniem morfiny: 

• Why patients are afraid of opioid analgesics: a study on opioid perception in patients with chronic pain. Graczyk M, Borkowska A, Krajnik M.

Drabina analgetyczna WHO:

• Kliknij, by się zapoznać z drabiną leczenia bólu.

Zalecenia NICE dotyczące włączania opioidów do leczenia:

• Sprawdź zalecenia i zapoznaj się z procedurą.