Zaparcia to utrudnione oddawanie stolca, często związane z bólem przy defekacji, zaburzeniami częstotliwości oddawania stolca i stolcem małym, twardym. Przyczyny zaparć są liczne. Szacuje się, że ten problem dotyka do 45% Pacjentów przyjmowanych do szpitala, na co dzień zaś towarzyszy nawet do 80% Chorych po 75 roku życia. W tym artykule rozpracowuję najczęstsze przyczyny zaparć i opisuję, jak sobie z nimi radzić.

Z tego artykułu dowiesz się:

1. Skąd biorą się zaparcia.
2. Jaką dietę stosować.
3. Jakie leki podawać w przypadku zaparć i jak je dawkować.

Zaparcia – jakie są przyczyny

Trudno wskazać na jedną najczęstszą przyczynę zaparć. Zwykle zaparcie jest efektem jednoczesnego działania różnych czynników. Z tego wynika, że i leczenie zaparć musi mieć złożony charakter i rzadko ogranicza się tylko do podania jednej tabletki/proszku/czopka. Leżenie, leki i zbyt mała ilość płynów, błędy w diecie. Te elementy występują zwykle w jakiejś kombinacji i powodują, że finalnie stolec jest rzadko, zbyt mały i twardy, a jego oddawanie przysparza Choremu bólu. Na dodatek część stosowanych leków powoduje zaparcia, zwłaszcza morfina.

Pamiętaj, że u osób starszych zmniejszenie częstotliwości oddawania stolca jest naturalnym procesem. U seniorów po 70 roku życia zdarza się, że stolec występuje nawet 1x w okresie 2 tygodni. Jeśli nie towarzyszy temu ból i nie ogranicza to funkcjonowania – wszystko jest ok.

Zbyt mała ilość wypijanych płynów to moim zdaniem najważniejsza przyczyna zaparć. Chorzy ograniczają ilość płynów z powodu strachu przed mimowolnym oddawaniem moczu. Boją się popuścić mocz, np. gdy wychodzą na zewnątrz. A gdy leżą przewlekle – boją się, że nie zdążą do toalety.

Co robić? Zachęcaj Chorego do picia dużej ilości płynów, zwłaszcza niegazowanej wody. Staraj się podawać posiłki z dużą ilością płynów (zupy, sosy, kremy, przeciery).

Kolejną istotną przyczyną zaparć jest pozostawanie w bezruchu.

Co robić? Zachęcaj do aktywności fizycznej, nawet krótkiego spaceru poza domem lub wychodzenia do innego pokoju. Gdy Chory leży przewlekle zachęcaj do ćwiczeń kończyn dolnych. Zachęcaj Chorego do korzystania z toalety, po pierwsze jest to dla Niego dodatkowa porcja ruchu, po drugie jest to lepsza pozycja do oddawania stolca. Jeśli Chory nie może przejść do toalety, zapewnij dostęp do krzesła higienicznego (przenośnej toalety). Zapewnij intymność w trakcie prób oddawania stolca!

Morfina i pochodne leki przeciwbólowe.

Co robić? Rozważ z lekarzem prowadzącym Chorego zmianę stosowanego preparatu. Na polskim rynku dostępne są leki zawierające poza lekiem przeciwbólowym (oksykodonem) składnik zapobiegający zaparciom (nalokson). Prewencyjnie od samego początku stosowania morfiny użyj leków poprawiających nawodnienie stolca (głównie makrogoli, np. preparatu Forlax (dostępny jest bez recepty).

Dieta w zaparciach

Zaparciom sprzyja dieta bogata w żywność wysoko przetworzoną, z małą zawartością błonnika. Błonnik jest składnikiem roślin, w tym zbóż. Spożyty przechodzi przez układ pokarmowy, dzięki czemu stolec ma większą objętość, jest bardziej nawodniony. Zalecenia dietetyków są proste, przy zaparciach należy stosować dietę bogatą w błonnik:

30-40 g błonnika na dobę = 300-400 g surowych owoców lub warzyw na dobę.

Cały kłopot zaczyna się jednak wtedy, gdy Chory nie chce lub nie może przyjmować takich ilości warzyw i owoców. Co w takiej sytuacji:

• Zadbaj o odpowiednią ilość wody w diecie.
  
• Zadbaj o podawanie posiłków płynnych lub półpłynnych (miksuj warzywa i owoce, w tym na przykład z kefirem/jogurtem naturalnym).
• Pomocne mogą okazać się otręby pszenne.
• Ogranicz słodycze. W tym zwłaszcza czekoladę.
• Zaczynaj dzień od szklanki wody niegazowanej z miodem, podawanej w temperaturze pokojowej.
  

Stosowanie leków w zaparciach

Zebrałem i omówiłem poniżej najważniejsze leki stosowane w leczeniu zaparć. Jednocześnie zwracam uwagę na kilka ważnych kwestii dotyczących stosowania tych preparatów w grupie Chorych terminalnie, w opiece paliatywnej.

Najlepszy efekt uzyskuje się stosując działania mieszane: nawadnianie, odpowiednią dietę i dobrze dobrane leki. Pamiętaj aby omówić dobór leków na zaparcia z lekarzem Chorego. Dobry efekt daje łączenie leków o różnym mechanizmie działania, np. makrogolu z gliceryną.

1. Makrogole – wiążą wodę, przez co powodują nawodnienie stolca. Jednocześnie oznacza to, że Pacjent musi dużo pić, gdy je stosuje. Tylko wtedy uzyskamy dobry efekt po ich zastosowaniu. Proponuję 1-2 saszetki co 1-2 doby, aż do uzyskania stolca. Potem podajemy preparat regularnie, w ilości dobieranej indywidualnie (1 saszetka co 2-3-4 dni).
2. Laktuloza – nie jest zalecana do stosowania w medycynie paliatywnej. Wymaga podania dużej ilości płynów (3-4 litrów na dobę) aby osiągnąć jakikolwiek efekt działania, dodatkowo często nasila dolegliwości bólowe brzucha. Jej słodki smak (syrop) jest zwykle źle tolerowany i wywołuje mdłości. Może spowodować kolkę jelitową. Wywołuje również gazy.
3. Senes – stymuluje układ pokarmowy, drażni śluzówkę przewodu pokarmowego. Bywa przydatna u Pacjentów z zaparciami po zastosowaniu morfiny. Uwaga: może zwiększać dolegliwości bólowe brzucha.
   
4. Bisakodyl – drażni śluzówkę przewodu pokarmowego i nasila perystaltykę, przez co powoduje wypróżnienie. Prawidłowo umieszczony czopek powinien wywołać stolec do 1 godziny.
5. Gliceryna w czopkach – powoduje zwiększenie poślizgu w jelicie, a także zmiękcza stolec. Może być bezpiecznie stosowana także u Chorych terminalnie
6. Wlewka fosforanowa (enema) – powinna być stosowana tylko przy zaleganiu stolca, jako ostatni opcja ratunkowa przed ręcznym wydobyciem stolca. Powinna być poprzedzona nawodnieniem Chorego (cała doba) i wykonana kolejnego dnia rano. Powoduje oczyszczenie się końcowego fragmentu jelita ze stolca.
   

Zwróć uwagę na średni czas działania leków. Nie zawsze jest tak, że uzyskasz u Chorego pożądany efekt natychmiast po ich podaniu. Czasy działania leków zebrałem dla Ciebie w tabeli:

Lek	Czas po którym zaczyna działać
Bisakodyl w tabletkach	10 – 12 h
Bisakodyl w czopkach	20 – 60 min
Laktulosa	48 h
Czopek glicerynowy	1 – 6 h
Senes (np. Xenna)	8 – 12 h
Pikosiarczan sodu (np. Pikopil)	minuty
Dokuzynian sodu (np. Laxol)	24 – 48 h
Makrogole (np. Forlax)	24 – 48 h
Fosforany (np. enema) podawane we wlewce	20-40 min

Przykładowy sposób działania

Proponuję tutaj jak krok po kroku można zachować się w przypadku zaparcia. Jeśli stolca nie ma od dawna i Pacjent cierpi na dolegliwości z tego powodu skonsultuj się z lekarzem. Możecie zastosować następujący sposób działania:

1. Zacznij od podania bisakodylu doustnie lub w czopkach. W ten sam dzień rozpocznij podawanie zwiększonych ilości płynów, podaj kefir/jogurt naturalny/kwaśne mleko wraz z owocami/warzywami (zmiksowane). Taką dietę utrzymuj jak najdłużej.
   
2. Jeśli nie ma efektu, podaj czopek glicerynowy aby nawilżyć stolec.
   
3. Przy dalszym braku poprawy przez kolejne 3 dni podawaj makrogol. Pamiętaj o nawadnianiu.
   
4. Brak efektu? Wykonaj wlewkę doodbytniczą.
   
5. Brak efektu? Po konsultacji z lekarzem, wyłącznie po wcześniejszym znieczuleniu ogólnym lub po podaniu leków przeciwbólowych (morfina!) należy wykonać ręczną ewakuację stolca. Po jej skutecznym wykonaniu kontynuuj działania związane podawaniem leków i płynów aby utrzymać efekt.
   

Ten artykuł był pomocny? Masz pytania lub wątpliwości. Zachęcam do pozostawienia swojego adresu e-mail – pomogę Ci w prowadzeniu opieki w warunkach domowych i powiadomię Cię o kolejnych tekstach na tym blogu. Imię E-mail

Warto przeczytać

Paradoksalnie stosowanie dużej ilości leków na zaparcia może wywołać biegunkę. Jak sobie z nią radzić przeczytasz pod tym linkiem (kliknij aby przejść do artykułu o biegunce – wkrótce tutaj).

Komentuj, pytaj!

Zapraszam do pozostawiania komentarzy pod tym tekstem. Na Twoje pytania postaram się odpowiedzieć bezpośrednio lub przygotuję artykuł na dany temat. W ten sposób możesz pomóc nie tylko sobie, ale i innym osobom mającym podobne problemy lub wątpliwości.