Duszności boją się wszyscy: Pacjenci, ich Rodziny, ale także personel medyczny. O ile z bólem stosunkowo łatwo jest walczyć, o tyle z dusznością sprawa jest dużo bardziej skomplikowana. Jednym z elementów walki z dusznością jest użycie koncentratora tlenu w domu. Czym jest koncentrator tlenu? Jak działa? Jak go stosować?

Duszność

Duszność (zobacz pełny artykuł na temat duszności) jest subiektywnym uczuciem Chorego – poczuciem utrudnionego, ciężkiego oddychania, krótkiego oddechu, trudności w nabraniu/wypuszczeniu powietrza, potrzebą większej ilości powietrza. Jest jednym z symptomów najczęściej towarzyszących umieraniu (według danych towarzyszy od 40-80% umierających). Mechanizm duszności pozostaje niejasny. Prawidłowo częstotliwość i głębokość oddechu związana są z ilością dwutlenku węgla we krwi. U Chorych umierających jednak często te parametry pozostają prawidłowe, zaś sama duszność wynika z uszkodzenia receptorów w klatce piersiowej (np. naciekiem nowotworowym).

Warto zaznaczyć subiektywny charakter duszności. Duszność zależy bowiem od stanu Chorego:

• • przytomność (nieprzytomny Pacjent nie będzie odczuwał duszności nawet mimo niskiej saturacji (saturacja)),

• • pobudzenie emocjonalne (atak paniki może wywołać uczucie duszności nawet u w pełni zdrowej osoby, jednocześnie sama duszność wzmaga niepokój Chorego – zaklęty krąg napędza się i wzmacnia),

• osobowość – każdy inaczej postrzega obiektywnie identyczną sytuację zdrowotną.

Podkreślam – te elementy są bardzo ważne. Jasne jest, że na odczuwanie duszności wpływ mogą mieć relacje rodzinne, samotność, niezrozumienie choroby. A więc stany emocjonalne. Jednocześnie dobra opieka (której elementem jest zapewnienie komfortu dostępności do tlenu –  koncentrator tlenu w domu jest tutaj nieodzowny) może całkowicie wyeliminować lub ograniczyć napady duszności.

Jak wygląda prawidłowe postępowanie, jeśli zdarzają się napady duszności zależy od tego, z jaką chorobą mamy do czynienia. Generalnie jednak:

Jak działa koncentrator tlenu?

Urządzenie powstało w latach 70-tych XX wieku w USA. Koncentrator pozyskuje tlen z powietrza atmosferycznego, nie wymaga więc podpięcia żdanych dodatkowych „butli” z tlenem. Najprostsze modele posiadają w środku dwa cylindry wypełnione minerałem (zeolitem), który pochłania azot z powietrza. Tak naprawdę koncentrator wcale nie „zagęszcza powietrza w tlen”, a raczej usuwa z niego azot. W ten sposób stężenie tlenu rośnie.

W każdym cyklu jeden z cylindrów jest napełniany powietrzem, zaś drugi jest dekompresowany aby oddać zaadsorbowany azot. Cykle powtarzają się i trwają około 20 sekund. Proces ten to Pressure Swing Adsorption (PSA). Przeciętne koncentratory zapewniają stałe dostawy powietrza o stężeniu tlenu od 50 do 90% w ilości około 5 litrów na minutę. Większe przepływy zasadniczo nie mają znaczenia w warunkach domowych.

Koncentrator tlenu w domu

Na co zwrócić uwagę przy wyborze koncentratora?

1. 1. W pierwszej kolejności na przepływ: powinien wynosić od 0,5 do 5,0 litrów na minutę (L/min). Uzyskiwane „stężenie tlenu”, którym reklamują się producenci (50-98%) jest wtórne – na maseczce lub na „wąsach” faktyczne stężenia tlenu są i tak niższe od deklarowanych przez producenta (zobacz w tabelce w tym artykule). Ponadto w płucach i tak istnieje bariera dla przejścia tlenu do krwioobiegu.
   2. Kolejnym ważnym elementem jest wielkość urządzenia oraz głośność jego pracy – koncentrator ma pracować w domu, w pokoju, często w nocy, w godzinach snu Chorego i domowników. Ma być łatwy do przenoszenia w domu między pomieszczeniami jeśli Chory przemieszcza się w domu. Optymalnie powinien generować hałas mniejszy niż 60 dB.
   3. Rozbieżność cenowa urządzeń jest olbrzymia: używany sprzęt można zakupić już za 400 zł, nowy od 900 zł wzwyż, często do 2-3 tysięcy. Dodatkowo koncentratory można wypożyczać (zwykle za ok 60-120 zł/miesiąc), a hospicja domowe posiadają je i wydają dla swoich Pacjentów bez opłat.

Saturacja

Saturacja mówi nam, ile tlenu znajduje się we krwi (maksymalna wartość to 100%). Przeciętnie siedząc za biurkiem w pracy w dość nudny i monotonny dzień nasza saturacja wynosi ok 92-96%. Hipoksja – czyli zbyta mała ilość tlenu (związanego z hemoglobiną) we krwi zaczyna się od wartości poniżej 90%, zwykle jednak jej objawy widać przy wartościach poniżej 74-80%. Zdecydowana większość Chorych nowotworowych ma duszność mimo prawidłowych wartości saturacji. Działają wtedy inne mechanizm wywołujące duszność.

Komu koncentrator tlenu pomoże?

Są grupy Chorych, którym koncentrator tlenu na pewno pomoże – są to osoby z niskimi wartościami saturacji (saturacja) – małą (poniżej 90%) ilością tlenu związanego z hemoglobiną we krwi.

• • Pacjenci z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP).
    Tlenoterapia ma swoje stałe miejsce w leczeniu pacjentów z hipoksją (zbyt mało tlenu we krwi), zwłaszcza w warunkach nocnych.

• • Pacjenci ze zwłóknieniami płuc, toczniem, reumatoidalnym zapalenie stawów z zajęciem układu oddechowego.

• • Pacjenci z sarkoidozą, amyloidozą, chorzy z AIDS.

• • Pacjenci z mukowiscydozą.
  • Pacjenci z chorobami neuromięśniowymi, w tym z zajęciem ścian klatki piersiowej.

Są także Chorzy z najczęściej prawidłowymi wartościami saturacji (ponad 90%), którzy także odczują poprawę po zastosowaniu tlenoterapii – tlen oziębia okolicę nosa i jamy ustnej, daje subiektywne poczucie poprawy, działa efekt placebo. Do tej grupy należą głównie:

• Chorzy na nowotwory układu oddechowego (płuca, oskrzela), z przerzutami nowotworowymi do płuc oraz z naciekami na ściany klatki piersiowej lub przeponę.

Dawkowanie tlenu w domu

Włączenie domowej tlenoterapii powinno być poprzedzone analizą przyczyn duszności. Jeśli są one odwracalne, należy podjąć leczenie przyczynowe. W przypadku większości Pacjentów onkologicznych nie będzie jednak takiej możliwości. W takiej sytuacji poprawę można uzyskać stosując tlen w warunkach domowych.

Za wytycznymi brytyjskimi sugeruję:

• ocenę stanu Pacjenta, w tym pomiar saturacji,
• podaż tlenu w małym przepływie (2 litry/minutę) przez około 30 minut,
• kolejny pomiar saturacji oraz ocenę stanu subiektywnej duszności Chorego.

Jeśli w efekcie nie będzie poprawy w żadnym z powyższych parametrów (saturacja i uczucie duszności) prawdopodobnie tlenoterapia nie odniesie skutku i jest bezcelowa. Należy szukać alternatywnego leczenia objawów.

Jeśli efekt jest pozytywny, należy kontynuować leczenie tlenem.

Od przepływu ustawionego na koncentratorze zależy % zawartość tlenu w mieszance podawanej Choremu. Zależność tę przedstawia tabela. Uwaga: stężenie tlenu w powietrzu wynosi ok 21%. Leczenie prowadzimy najmniejszymi skutecznymi dawkami tlenu.

Powikłania leczenia tlenem

Jak każde leczenie, także podawanie tlenu w domu jest obarczone ryzykiem dla Chorego, o czym niestety Rodziny często zapominają.

1. 1. Najważniejszym zagrożeniem jest zwolnienie częstotliwości oddychania. Naturalnym mechanizmem, który napędza nas do nabrania kolejnego oddechu jest rosnące stężenie dwutlenku węgla we krwi. Jeśli ten dwutlenek węgla „wypłuczemy” podając stężony w koncentratorze tlen – w efekcie zwolnimy częstość oddechów u Chorego. Dlatego nie zalecam nadużywania tlenu.

   2. Wywołanie zależności psychicznej od koncentratora. Strach przed niezadziałaniem urządzenia.

   3. Koncentrator jest ciężkim urządzeniem wymagającym podłączenia do prądu – klasycznej jego postaci nie da się zabrać na spacer – to przywiązuje Chorych do domu, wyklucza z aktywności ruchowej na zewnątrz.

   4. Ryzyko pożaru – w pobliżu urządzenia obowiązuje całkowity zakaz używania ognia, w tym ZAKAZ PALENIA TYTONIU!!! Koncentrator nie zwiększa ilości tlenu w pomieszczeniu, w którym się znajduje, jednak w maseczce i jej pobliżu lokalnie tlenu jest więcej.

Decyzję co do zastosowania terapii tlenem w domu oraz dawkowanie tlenu każdorazowo należy uzgadniać z lekarzem prowadzącym Chorego.

Warto przeczytać:

• Artykuł poświęcony duszności (kliknij aby przeczytać).
• Artykuł poświecony leczeniu napadów paniki.
• Artykuły na temat innych urządzeń pomocnych w opiece nad Chorym w domu znajdziesz w dziale: Narzędziownia umierania.